ԿԻՆՈՆ՝ ՔԱՂԱՔԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆ ԳՈՐԾԻՔ

«Ոսկե Ծիրանի» օրերին, հետևելով, թե ինչպես է կառավարությունը հոգատար թխսի պես իր թևի տակ առել փառատոնը, անհնար էր չհիշել Վլադիմիր Իլյիչի հայտնի խոսքը՝ «Բոլոր արվեստներից մեզ համար ամենակարևորը կինոն է»։ Սովետական նորաստեղծ պետությունը որպես սոցիալիստական պրոպագանդայի գործիք նախապատվությունը տվեց արվեստի այդ ճյուղին ոչ այն պատճառով, որ այն իր պես նոր էր, այլ որովհետև ճիշտ գնահատեց կինոյի՝ ժողովրդական լայն զանվածների վրա ազդելու կարողությունը։ Դա չփրկեց արվեստի մյուս ճյուղերն ու գրականությունը հետագա քաղաքականացումից, և շուտով արգելիքի տակ հայտնվեցին ոչ մայն այն ստեղծագործություններն ու դրանց հեղինակները, որոնք գաղափարական անհամաձայնություն ունեին իշխող գաղափարախոսության հետ կամ քննադատական դիրք էին գրավում դրա նկատմամբ, այլև նրանք, որ այս կամ այն կերպ չէին ծառայում այդ գաղափարախոսությանը։

Խորհրադյին Միության փլուզումից և գրաքննության վերացումից հետո արվեստը սկսեց ագահորեն հագեցնել ազատության՝ տասնամյակների ընթացքում կուտակված ծարավը, բայց կինոն հայտնվեց խիստ անշահեկան վիճակում։ Նորանկախ Հայաստանը չուներ կինոարտադրությանը համապատասխան բյուջե և գաղափարախոսություն, որն ունենար պրոպագանդման կարիք. սպեկուլյացիայի կիրքն իր մեջ ճնշած յուրաքանչյուր հայ սրտի մի անկյունում փայփայել էր ազատականության երազանքը՝ միջինից փոքր կամ միջինից խոշոր սեփական բիզնեսի տեսքով։

Մեկ, երկու, երեք, չորս...

Ուլրիխ Զայդլը իմ սիրած ռեժիսորներից է։ Սիրում եմ նրան կյանքի ճշմարտությունը առանց սվաղելու ներկայացնելու համար։ Չի խաբում, ազնիվ է, ասում է՝ առջեւում մեզ սպասվում է ծերություն, առողջության ու գրավչության կորուստ, խելապակասություն, անփարատելի մենակություն։ Մի երկու տարի առաջ Զայդլի «Դրախտն» ու Հանեկեի «Սերը» նույն «Ոսկե ծիրան»-ին ցուցադրվեցին։ Հանեկեն ուրիշ ծերություն էր ներկայացնում, հուզիչ էր, բայց չհամոզեց, Զայդլի ճշմարտությունն ավելի համոզիչ էր։ Իմ ծնողների ծերությանը նայելով՝ Զայդլի ծերությունն էի տեսնում, ոչ թե Հանեկեի, չնայած իմ ծնողների պատմությունը սյուժետիկ առումով Հանեկեի ֆիլմին էր ավելի մոտ։ Էսօր նայեցի Արման Երիցյանի վավերագրական «Մեկ, երկու, երեք, չորս»-ը։ Ճիշտ չի, իհարկե, իրար հետ համեմատելը վավերագրական ու խաղարկային ֆիլմերը։ Մի դեպքում հանդիսատեսը գիտի, որ հորինվածք է, մյուս դեպքում գիտի, որ ոչ մի պերսոնաժ հնարված չէ։ Բայց երեւի կարելի է համեմատել՝ հաշվի առնելով, որ Զայդլը հաջողակ վավերագրող էր եւ վավերագրական կինոյից է եկել խաղարկային։ Նաեւ չի սիրում աշխատել պրոֆեսիոնալ դերասանների հետ, կերպարները այսպես ասած կյանքից է վերցնում, խաղարկայինի մեջ վերստեղծում է վավերագրականը։ Արմանի դեպքում թերեւս հակառակն է, Արմանը իրականությունը նկարում է հորինվածքի նման, կյանքից ընտրում է այն կերպարները, որոնց մեջ գեղարվեստը շատ է։ Նայում ու մտածում ես՝ հնարավոր ե՞ն մեր իրականության մեջ այսպիսի վառ դեմքեր, այսպիսի գտած կադրեր եւ այլն։ Միեւնույն ժամանակ գիտես, որ դա վավերագրական կինո է, որտեղ հերոսները եթե խաղում էլ են, ապա խաղում են իրենք իրենց։ Այսօր Արման Երիցյանը համոզեց ինձ, որ կա այլ ծերություն Ուլրիխ Զայդլի «ճմարտացի» ծերությունից բացի, որ ծերության հետ ամեն լավ բան չի ավարտվում, նույնիսկ ինչ-որ լավ բաներ կարող են սկսվել։ Արմանի ֆիլմը նայելուց հետո ես հիշեցի, որ հայրս էլ էր իրեն հետաքրքիր զբաղմունքներ գտնում, մայրս էլ չասեմ, թե իր ու մեր կյանքը հետաքրքրացնելու ինչպիսի մասնագետ է։ Մի տեսակ փոխվեց իրականությունը։ Արմանն ասում է՝ այն, ինչ սպասվում է մեզ առջեւում, կարող է շատ սարսափելի չլինել։ Կարող է ամենեւին սարսափելի չլինել, եւ դա ճշմարտությունն է, չկա ոչ մի խաբեություն, մի վախեցեք ծերանալ, շարունակեք ապրել։
2017

https://vimeo.com/53414030?fbclid=IwAR0ArMX7AcVWlTk2klI4RNnPoQ0Ow2I2mD-xCU8VonasP1h6-AHTtHpogJo

Ակվարիում/գրախոսություն

Հայ կինոգործիչների և կինոսիրողների շրջանում տարածված կարծրատիպ կա, թե ռեժիսուրան կանացի մասնագիտություն չէ։ Կին ռեժիսորների նկարահանած հաջող ֆիլմերը, որ հայ հանդիսատեսին են հասնում ոչ այնքան մեծ քանակությամբ և ոչ շատ հաճախակի, կարծես թե ավելի են ամրապնդում այդ մտայնությունը, որովհետև դրանցում մեծ մասամբ առկա է յուրահատուկ՝ ոչ տղամարդկային, ընդգծված կանացի հայացք կյանքի հանդեպ, որ մատնում է ռեժիսորի սեռը և թույլ տալիս այդ ֆիլմերի հաջողվածությունը դասել բացառությունների շարքը, իսկ բացառությունները, գիտենք, հաստատում են օրինաչափությունը։ Բրիտանական կինոյի փառատոնի շրջանակներում ցուցադրված՝ Անդրեա Առնոլդի «Ակվարիում» ֆիլմը պիտի որ կոտրեր այդ կարծրատիպը։ Եվ ոչ միայն այն պատճառով, որ ֆիլմն արդեն հասցրել է հեղնակավոր մրցանակների մի ամբողջ փունջ հավաքել։ Ոչ թեմայի ընտրության, ոչ թեմայի մեկնաբանման, ոչ գեղագիտության առումով ֆիլմում չկա ռեժիսորի սեռի մասին որևէ հուշում։