«Որովհետև քո անձը փրկելը երբեմն աշխարհը փրկելն է»

 

«Երջանկությունը հնարավոր չէ շահել, վայելել, ժառանգել։ Բացառվում է այն բռնագրավելը, ինչպես և նվեր ստանալը գեղեցիկ աչքերի համար։ Առավել ևս ավելորդ է խոսել երջանկությունն արդար քրտինքով վաստակելու մասին. այն չի վաճառվում։ Եվ ոչ միայն այն պատճառով, որ խաղարկվում է, այլև  այն, որ պարզապես չկա։ Անազնիվ, կոմերցիոն նպատակներով մոգոնած, մարդու կողմից մարդու շահագործումն արդարացնող, բուրժուական հնարանք է երջանկությունը, որը չարժե, չարժե ունենալ»։

Սա հատված էր իմ «Չի վաճառվում» պատմվածքից, որն ի դեպ 2005-ին տպվել է «Հայկական ժամանակում» «Երջանկության սեմիոտիկա» վերնագրով։ Պատմվածքում փորձել եմ վերլուծել երջանկության նշանները, որոնք կրելով հնարավոր է լինել երջանիկ։ Իմ կյանքի ինչ-որ մի փուլում ես հասկացա, որ երջանկությունը մարդկանց կառավարելու, նրանց որոշակի վարքականոններ թելադրելու ու ապրելակերպ պարտադրելու միջոց է։  Հաճախ միջոց է ստիպելու սպառել որոշակի ապրանքներ։ Եթե դու գնում ես այս բրենդի զգեստ, առնում ես այս ֆիրմայի կահույք, դու երջանիկ ես։  Կամ՝  ունես ամուր ընտանիք, լավ վարձատրվող աշխատանք, հանրային դիրք, ուրեմն պատճառ չունես երջանիկ չլինելու։ Եթե դու կին ես, ապա երջանիկ լինելու համար պիտի ամուսնանաս ու երեխաներ ունենաս: Իսկ եթե կինը ընդունված նորմերից դուրս երջանկության մի այլ ձև է հայտնաբերում, նա այլևս երջանիկ լինելու շանս չունի, որովհետև մեզ միշտ պետք է ուրիշը՝ մեր երջանկությունը վավերացնելու համար։

Գրող Արփի Ոսկանյան

Անձնական երջանկություն.

Բոլորս էլ գիտենք, որ երջանկությունն ակնթարթներ են, որոնց ընթացքում մեր ինքնազգացողությունը փոխվում է, մենք մեզ սկսում ենք լավ զգալ։ Իմ կարծիքով՝ այս զգացումը ուղղակիորեն կապված է մեր ֆիզիկական վիճակի և մարմնում տեղի ունեցող բիոքիմիական պրոցեսների հետ: Մեզ կարող են ստիպել երջանիկ լինել, ասենք, հակադեպրեսանտները, որ փոխում են մեր արյան բաղադրությունը, կամ՝ ալկոհոլը, գիտակցությունը փոխող տարբեր միջոցներ, ֆիզիկական ակտիվությունը, շնչառական վարժությունները, սեքսը, որոնք բոլորն էլ տարբեր բիոքիմիական պրոցեսներ են հարուցում մեր ներսւմ։ Չարժե թերագնահատել մեր մարմինն այս հարցում։ Ի վերջո, շատ դժվար է երջանիկ լինել, երբ ինչ-որ տեղդ ցավում է։ Չգիտեմ՝ հնարավո՞ր է արդյոք։  Եվ նման դեպքերում հաճախ շատ անսպասելի է լինում երջանկության ապրումը։ Օրինակ, հղի ժամանակ քայլում էի Բաղրամյան փողոցով և հանկարծ շատ ուժեղ երջանկության զգացում ունեցա։ Ասել, որ ես երջանիկ էի հղի լինելու փաստով, որ իմ երջանկության աղբյուրը բարոյահոգեբանական էր, ճիշտ չի լինի։ Հղիությանը ես անպատրաստ էի, մարմինս ծանրացել էր, սրտխառնուք ունեի։ Ու հանկարծ ոտքերս պոկվեցին ասֆալտից, մարմինս կորցրեց կշիռը, և ես բառացիորեն սկսեցի ճախրել։ Շատ թարմ եմ հիշում այդ օրվա արևը, ծառերի սաղարթների գույնը, քամին, ամեն ինչ։ Այսպիսի պահեր իմ կյանքում շատ-շատ են։ Այս պահին հիշում եմ շատ տարիներ առաջ Մոսկվայում պատահածը՝ շատ երկար քայլելուց ու հոգնելուց հետո, միտքը, որ ես քայլում եմ մեծ ու օտար քաղաքում, որ ծանոթ մարդու հանդիպելու հավանականությունը չնչին է, որ ես ազատ եմ, ինձ ուղղակի պոկեց գետնից։ Նման զգացում ունենում եմ Ուիթմեն կարդալիս։ Ինձ երջանկության զգացում պարգևող ամենակարևոր դոպինգը ազատությունն է ու ազատության նվաճումը։ Այդպես մի նոր տարվա շեմին փախա իմ հայրական տնից, միաժամանակ փախա իմ սիրած մարդուց, բազմաթիվ անհեթեթ խնդիրներից, որ իմ առջև դրել էր հասարակությունը, թաքնվեցի մի ցուրտ, չջեռուցվող տանը, որտեղ չկար ոչ կահույք, ոչ հեռուստացույց, ոչ էլ անգամ վարագույր, ու նոր տարին դիմավորեցի հատակին նստած, մեն-մենակ, վերմակով փաթաթված, իմ գործերը մեքենագրելով։ Երբեք չեմ մոռանա դրսի լույսերի ցոլքերը առաստաղին և այն  սուր երջանկության զգացումը, որ պարուրել ու ջերմացնում էր ինձ վերմակի պես։

Ընդհանրապես սխալ է կարծելը, թե երջանկության համար պիտի հաշտ լինես ինքդ քեզ ու շրջապատի հետ։ Նույն այդ՝ «Չի վաճառվում» պատմվածքում այսպիսի տող ունեմ՝ կա՞ երջանկություն երջանկության մեջ։ Ես ճանաչում եմ մարդկանց, որոնց երջանկությունը իրենց աղքատությունն է, դժբախտությունների շարանը, ներքին ու արտաքին կոնֆլիկտները։ Իմ երջանկությունը նույնպես սնվում է իմ ներքին կոնֆլիկտներից։ Առանց դրանց ես ինձ նույնիսկ ողջ չեմ զգում, ուր մնաց՝ երջանիկ։

Մասնագիտական երջանկություն.

Չեմ ուզում ծեծված բաներ ասել, բայց երջանկության մասին մտքերը հիմնականում այնքան ծեծված են։ Այո, ես ինձ երջանկ եմ զգում, երբ գիրք եմ տպում։ Ուսերիցս մի մեծ բեռ է ընկնում ու կարողանում եմ առաջ շարժվել։ Ես ինձ երջանիկ եմ զգում, երբ լավ բան եմ գրում։ Երջանիկ եմ զգում հենց գրելու ընթացքում։ Պատմվածք ունեմ, որ մի ամսում եմ գրել։ Եվ մի ամիս իմ ուղեղը զբաղված է եղել այդ երեք էջանոց պատմվածքով։ Ասենք, փողոցով քայլելիս մեկ էլ հանկարծ մի դետալ էլ եմ գտել մտքումս, երջանկացած վազել եմ տուն, ավելացրել եմ։ Ես երջանիկ եմ, երբ լավ գիրք եմ կարդում, երբ լավ ֆիլմ եմ դիտում, երբ թարգմանում եմ ու մարզում միաժամանակ և իմ միտքը, և հայոց լեզուն։ Այս օրերին ես երջանիկ եմ, որովհետեւ վերակենդանացրել եմ «Գրողուցավ» կայքը։ Մի կայք, որը ինը տարի առաջ մեր գրականության մեջ նոր վտակ բացեց, որը հող նախապատրաստեց հեղափոխության համար։ Մի ամսից ավելի է՝ ես բառացիորեն ապրում եմ կայքում ստեղծվող կենդանի տեքստով` «Կորոնաֆուտբոլ» վերնագրված թիմային վեպով, որն ամեն օր ծիծաղ, ազարտ, միասնականության զգացում է պարգևում գրողներին ու ընթերցողներին՝ հընթացս վավերագրելով մեր այս  դժվար օրերը։ Առավոտից մինչ ուշ երեկո իմ միտքը զբաղված է կայքի ծրագրերով, և մտքիս մեջ Վոլտերի խոսքն է, որ մեծ երջանկությունը միայն մեծ աշխատանքի մեջ է։ Տալ մարդուն գործելու հնարավորություն՝ նշանակում է տալ մարդուն ոչ միայն կյանք՝ տարրական ապրուստի տեսքով, այլև կյանքի իմաստ։ Ես շատ կուզենայի, որ մեր հասարակությունն իր յուրաքանչյուր անդամին տար այդ հնարավորությունը։

Հանրային երջանկություն.

Եթե ճիշտ եմ հասկանում, դա այն է, ինչ մեզնից շատերն ապրեցին հեղափոխության օրերին, երբ իրականություն դարձրինք երազանքը, որ ձևակերպել էինք իբրև հանրություն։ Ես հանրային մարդ չեմ, ինքնամփոփ եմ, մենակյաց, ինձ համար դժվար է այցելել մարդաշատ տեղեր, հանրահավաքների և այլն, հանրային երջանկությունից երբեք չեմ սնվել, հաճախ հակառակը։ Առաջին անգամ հանրային երջանկություն ապրեցի երևի 2008-ի մարտի 1-ին, երբ թվում էր, թե երջանիկ լինելու ոչ մի առիթ չկա։ Բայց այդ օրը ես սրտանց սիրեցի մեր ժողովրդին, նրա աննկուն ոգին, քաջությունը, զգացի, որ ես այդ ժողովրդի մի մասնիկն եմ, ու դա ինձ շատ դուր եկավ։ Կարծում եմ՝ հանրային երջանկության մեր բաժինը ստանալու համար էլ պարտաճանաչ կերպով բաց չէինք թողնում հանրահավաքները, որոնց պակասը մեր կյանքում զգացվում է։

Երջանիկ երկիր, երջանիկ մարդիկ

 Ես գիտեմ, որ կան երջանիկ երկրներ, և որ Հայաստանը հիմա չգիտեմ, բայց մի քանի տարի առաջ միշտ վերջին հնգյակում էր լինում։ Չափորոշիչներից մեկը, որոնցով արվում էին նման հետազոտությունները, գթության ու փոխօգնության մակարդակն էր, որ Հայաստանում բավականին ցածր էր ըստ այդ հետազոտությունների։ Սակայն իմ տպավորությամբ Հայաստանում բավականին կարեկից մարդիկ են ապրում, եթե մի տեղ ընկնես ու ոտքդ կոտրես, հաստատ մի տասը հոգի կհավաքվի, կփորձեն օգնել։ Այնուամենայնիվ, դժվար է մարդկանց մասին ասել, թե երջանիկ են։ Հոգսաշատ են, հոգսերի բեռի տակ կքած։ Տարիներ առաջ մի վիպակ եմ գրել «Մեղրամիս» անունով, որը հույս ունեմ այս տարի  լույս կտեսնի։ Վիպակը իմ ու Համբարձում Համբարձումյանի այցի մասին է ավստրիական Գրաց քաղաք, ուր մեզ հրավիրեցին ապրելու և ընթերցում ունենալու։ Այն ժամանակ մտածեցի այս թեմայով, և հիմա պիտի վերաշարադրեմ այն, ինչ գրել եմ։ Ինձ հետաքրքրում էր, թե որն է պատճառը, որ մենք մեզ այնտեղ ավելի լավ էինք զգում՝ ունենալով ավելի վատ կենցաղային պայմաններ, քան Երևանում, և եկա այն եզրակացության, որ պատճառը մշակույթի մեջ է։  «Մարդ կա աշխարհն է շալակած տանում, մարդ կա` ելել է շալակն աշխարհի»` սա հայ ժողովրդի ամենասիրելի պոետներից մեկի` եթե ոչ ամենասիրելիի ամենաշատ մեջբերվող տողերից է: Բնականաբար, պոետի և ժողովրդի համակրանքն այն մարդու նկատմամբ է, որը աշխարհն է շալակած տանում: Թեթև ապրելն ընկալվում է իբրև ամոթալի մի բան:  Քրիստոնեական դավանանքը ժուժկալության, տառապանքի, նահատակության իդեալներով ձևավորել է այս մշակույթը։ Ինչ-որ առանձնահատկություններ, որ մեզ տարբերում են եվրոպացիներից, թելադրել է  հավանաբար առաքելական հավատը։ Կարելի է պարզապես համեմատել կաթոլիկ եկեղեցիների արտաքին ու ներքին հարդարանքի զեխությունը, ուղղափառ եկեղեցու ներքին հարդարանքի ճոխությունը ու մեր եկեղեցիների զուսպ, համեստ, մռայլ կերպարները։ Մենք ինքներս շատ ենք քննադատում մեր ցուցադրական վարքը, պարծենկոտությունը, բայց իրականում մենք բոլորովին պարծենկոտ չենք, ավելի շուտ՝ համեստ, զուսպ, ինչպես մեր եկեղեցիներն են։ Մեր մշակույթը շատ հոգևոր է, և հոգևորը զավթել է նաև մարմնի տարածքը։ Իսկ մենք արդեն խոսեցինք, որ երջանկությունը զգալի չափով մարմնական ապրում է։ Ինչ խոսք, դեր է խաղացել նաև դարեր շարունակ օտար նվաճողների լծի տակ գոյատեւելու հանգամանքը։ Մենք սովորել ենք տառապել, բայց չենք սովորել՝ ինչպես լինել երջանիկ։ Այս առումով շատ կարևոր էր հեղափոխությունը, որն իշխանության բերեց մեծ թվով երիտասարդների՝ գլամուրային, պարզունակ, զուրկ կյանքի փորձից, մինչ այդ որևէ բանի չհասած, թեթև, ուրախ, որոնց պարզապես ժպտաց բախտը, որոնք կարողացան օդի մեջ բռնել հաջողության բանալին։ Հեղափոխությունը մի քիչ գլամուր, փայլ ու թեթևություն մտցրեց մեր կյանքի մեջ: Հենց թեկուզ եթե հիշենք հեղափոխության այն կադրը՝ Աննան ու Նիկոլը վերևից թափվող փայլփլուն թղթիկների անձրևի տակ։ Ինչքան թեթևություն կա այդ նկարներում։ Հայկական ավանդական տառապանքի մեջ ամերիկյան երազանքի տարր մտավ՝ հավատ, որ յուրաքանչյուրս էլ մի օր կարող է արթնանալ իր երազանքի մեջ։ Եթե առաջ մեր կյանքը նման էր արտ-հաուզի, ապա հեփի-էնդով հոլիվուդյան ֆիլմի վերածվեց։

Ցավոք՝ համավարակը ընդհատեց այդ ֆիմը, և մենք հայտնվեցինք աղետ-ֆիլմի մեջ։ Հիմա ծանր է, հետո ավելի ծանր է լինելու, բայց ես հանգիստ եմ՝ մեր ժողովուրդը դարերով ձևավորված իմունային պատասխան ունի կյանքի դժվարություններին, մեր մշակույթը մեզ լավ է սովորեցրել գոյատևել, և այս ֆիլմն էլ մի օր կավարտվի։

 

Զրույցը պատրաստեց Մարինա Բաղդագյուլյանը    

Լույս է տեսել «Հայկական ժամանակ» օրաթերթում 02/05/2020-ին