Փիառի գուրուներին ու լայքահավաք հանձնաժողովներին

Ես կարող եմ գրել բաներ, որ դուր կգան շատ մարդկանց։

Կարող եմ գրել բաներ, որ դուր կգան որոշակի մարդկանց։

Ամեն մարդու համար կարող եմ գրել իր ուզածն ու երազածը։

Բայց ես ինձ դուր եմ գալիս, երբ չեմ ցանկանում դուր գալ։

Այդ թվում՝ ինձ։

Ազատութունը սկսվում է այդ կետից։

Քաջությունն էլ է սկսվում ադ կետից։

Սերն էլ։

Բոլոր արձագանքները՝

86Lilit Stepanyan, Մարինա Գևորգյան և 84 ուրիշներ-ը

«Որովհետև քո անձը փրկելը երբեմն աշխարհը փրկելն է»

 

«Երջանկությունը հնարավոր չէ շահել, վայելել, ժառանգել։ Բացառվում է այն բռնագրավելը, ինչպես և նվեր ստանալը գեղեցիկ աչքերի համար։ Առավել ևս ավելորդ է խոսել երջանկությունն արդար քրտինքով վաստակելու մասին. այն չի վաճառվում։ Եվ ոչ միայն այն պատճառով, որ խաղարկվում է, այլև  այն, որ պարզապես չկա։ Անազնիվ, կոմերցիոն նպատակներով մոգոնած, մարդու կողմից մարդու շահագործումն արդարացնող, բուրժուական հնարանք է երջանկությունը, որը չարժե, չարժե ունենալ»։

Սա հատված էր իմ «Չի վաճառվում» պատմվածքից, որն ի դեպ 2005-ին տպվել է «Հայկական ժամանակում» «Երջանկության սեմիոտիկա» վերնագրով։ Պատմվածքում փորձել եմ վերլուծել երջանկության նշանները, որոնք կրելով հնարավոր է լինել երջանիկ։ Իմ կյանքի ինչ-որ մի փուլում ես հասկացա, որ երջանկությունը մարդկանց կառավարելու, նրանց որոշակի վարքականոններ թելադրելու ու ապրելակերպ պարտադրելու միջոց է։  Հաճախ միջոց է ստիպելու սպառել որոշակի ապրանքներ։ Եթե դու գնում ես այս բրենդի զգեստ, առնում ես այս ֆիրմայի կահույք, դու երջանիկ ես։  Կամ՝  ունես ամուր ընտանիք, լավ վարձատրվող աշխատանք, հանրային դիրք, ուրեմն պատճառ չունես երջանիկ չլինելու։ Եթե դու կին ես, ապա երջանիկ լինելու համար պիտի ամուսնանաս ու երեխաներ ունենաս: Իսկ եթե կինը ընդունված նորմերից դուրս երջանկության մի այլ ձև է հայտնաբերում, նա այլևս երջանիկ լինելու շանս չունի, որովհետև մեզ միշտ պետք է ուրիշը՝ մեր երջանկությունը վավերացնելու համար։

Գրող Արփի Ոսկանյան

Անձնական երջանկություն.

Բոլորս էլ գիտենք, որ երջանկությունն ակնթարթներ են, որոնց ընթացքում մեր ինքնազգացողությունը փոխվում է, մենք մեզ սկսում ենք լավ զգալ։ Իմ կարծիքով՝ այս զգացումը ուղղակիորեն կապված է մեր ֆիզիկական վիճակի և մարմնում տեղի ունեցող բիոքիմիական պրոցեսների հետ: Մեզ կարող են ստիպել երջանիկ լինել, ասենք, հակադեպրեսանտները, որ փոխում են մեր արյան բաղադրությունը, կամ՝ ալկոհոլը, գիտակցությունը փոխող տարբեր միջոցներ, ֆիզիկական ակտիվությունը, շնչառական վարժությունները, սեքսը, որոնք բոլորն էլ տարբեր բիոքիմիական պրոցեսներ են հարուցում մեր ներսւմ։ Չարժե թերագնահատել մեր մարմինն այս հարցում։ Ի վերջո, շատ դժվար է երջանիկ լինել, երբ ինչ-որ տեղդ ցավում է։ Չգիտեմ՝ հնարավո՞ր է արդյոք։  Եվ նման դեպքերում հաճախ շատ անսպասելի է լինում երջանկության ապրումը։ Օրինակ, հղի ժամանակ քայլում էի Բաղրամյան փողոցով և հանկարծ շատ ուժեղ երջանկության զգացում ունեցա։ Ասել, որ ես երջանիկ էի հղի լինելու փաստով, որ իմ երջանկության աղբյուրը բարոյահոգեբանական էր, ճիշտ չի լինի։ Հղիությանը ես անպատրաստ էի, մարմինս ծանրացել էր, սրտխառնուք ունեի։ Ու հանկարծ ոտքերս պոկվեցին ասֆալտից, մարմինս կորցրեց կշիռը, և ես բառացիորեն սկսեցի ճախրել։ Շատ թարմ եմ հիշում այդ օրվա արևը, ծառերի սաղարթների գույնը, քամին, ամեն ինչ։ Այսպիսի պահեր իմ կյանքում շատ-շատ են։ Այս պահին հիշում եմ շատ տարիներ առաջ Մոսկվայում պատահածը՝ շատ երկար քայլելուց ու հոգնելուց հետո, միտքը, որ ես քայլում եմ մեծ ու օտար քաղաքում, որ ծանոթ մարդու հանդիպելու հավանականությունը չնչին է, որ ես ազատ եմ, ինձ ուղղակի պոկեց գետնից։ Նման զգացում ունենում եմ Ուիթմեն կարդալիս։ Ինձ երջանկության զգացում պարգևող ամենակարևոր դոպինգը ազատությունն է ու ազատության նվաճումը։ Այդպես մի նոր տարվա շեմին փախա իմ հայրական տնից, միաժամանակ փախա իմ սիրած մարդուց, բազմաթիվ անհեթեթ խնդիրներից, որ իմ առջև դրել էր հասարակությունը, թաքնվեցի մի ցուրտ, չջեռուցվող տանը, որտեղ չկար ոչ կահույք, ոչ հեռուստացույց, ոչ էլ անգամ վարագույր, ու նոր տարին դիմավորեցի հատակին նստած, մեն-մենակ, վերմակով փաթաթված, իմ գործերը մեքենագրելով։ Երբեք չեմ մոռանա դրսի լույսերի ցոլքերը առաստաղին և այն  սուր երջանկության զգացումը, որ պարուրել ու ջերմացնում էր ինձ վերմակի պես։

Ընդհանրապես սխալ է կարծելը, թե երջանկության համար պիտի հաշտ լինես ինքդ քեզ ու շրջապատի հետ։ Նույն այդ՝ «Չի վաճառվում» պատմվածքում այսպիսի տող ունեմ՝ կա՞ երջանկություն երջանկության մեջ։ Ես ճանաչում եմ մարդկանց, որոնց երջանկությունը իրենց աղքատությունն է, դժբախտությունների շարանը, ներքին ու արտաքին կոնֆլիկտները։ Իմ երջանկությունը նույնպես սնվում է իմ ներքին կոնֆլիկտներից։ Առանց դրանց ես ինձ նույնիսկ ողջ չեմ զգում, ուր մնաց՝ երջանիկ։

Մասնագիտական երջանկություն.

Չեմ ուզում ծեծված բաներ ասել, բայց երջանկության մասին մտքերը հիմնականում այնքան ծեծված են։ Այո, ես ինձ երջանկ եմ զգում, երբ գիրք եմ տպում։ Ուսերիցս մի մեծ բեռ է ընկնում ու կարողանում եմ առաջ շարժվել։ Ես ինձ երջանիկ եմ զգում, երբ լավ բան եմ գրում։ Երջանիկ եմ զգում հենց գրելու ընթացքում։ Պատմվածք ունեմ, որ մի ամսում եմ գրել։ Եվ մի ամիս իմ ուղեղը զբաղված է եղել այդ երեք էջանոց պատմվածքով։ Ասենք, փողոցով քայլելիս մեկ էլ հանկարծ մի դետալ էլ եմ գտել մտքումս, երջանկացած վազել եմ տուն, ավելացրել եմ։ Ես երջանիկ եմ, երբ լավ գիրք եմ կարդում, երբ լավ ֆիլմ եմ դիտում, երբ թարգմանում եմ ու մարզում միաժամանակ և իմ միտքը, և հայոց լեզուն։ Այս օրերին ես երջանիկ եմ, որովհետեւ վերակենդանացրել եմ «Գրողուցավ» կայքը։ Մի կայք, որը ինը տարի առաջ մեր գրականության մեջ նոր վտակ բացեց, որը հող նախապատրաստեց հեղափոխության համար։ Մի ամսից ավելի է՝ ես բառացիորեն ապրում եմ կայքում ստեղծվող կենդանի տեքստով` «Կորոնաֆուտբոլ» վերնագրված թիմային վեպով, որն ամեն օր ծիծաղ, ազարտ, միասնականության զգացում է պարգևում գրողներին ու ընթերցողներին՝ հընթացս վավերագրելով մեր այս  դժվար օրերը։ Առավոտից մինչ ուշ երեկո իմ միտքը զբաղված է կայքի ծրագրերով, և մտքիս մեջ Վոլտերի խոսքն է, որ մեծ երջանկությունը միայն մեծ աշխատանքի մեջ է։ Տալ մարդուն գործելու հնարավորություն՝ նշանակում է տալ մարդուն ոչ միայն կյանք՝ տարրական ապրուստի տեսքով, այլև կյանքի իմաստ։ Ես շատ կուզենայի, որ մեր հասարակությունն իր յուրաքանչյուր անդամին տար այդ հնարավորությունը։

Հանրային երջանկություն.

Եթե ճիշտ եմ հասկանում, դա այն է, ինչ մեզնից շատերն ապրեցին հեղափոխության օրերին, երբ իրականություն դարձրինք երազանքը, որ ձևակերպել էինք իբրև հանրություն։ Ես հանրային մարդ չեմ, ինքնամփոփ եմ, մենակյաց, ինձ համար դժվար է այցելել մարդաշատ տեղեր, հանրահավաքների և այլն, հանրային երջանկությունից երբեք չեմ սնվել, հաճախ հակառակը։ Առաջին անգամ հանրային երջանկություն ապրեցի երևի 2008-ի մարտի 1-ին, երբ թվում էր, թե երջանիկ լինելու ոչ մի առիթ չկա։ Բայց այդ օրը ես սրտանց սիրեցի մեր ժողովրդին, նրա աննկուն ոգին, քաջությունը, զգացի, որ ես այդ ժողովրդի մի մասնիկն եմ, ու դա ինձ շատ դուր եկավ։ Կարծում եմ՝ հանրային երջանկության մեր բաժինը ստանալու համար էլ պարտաճանաչ կերպով բաց չէինք թողնում հանրահավաքները, որոնց պակասը մեր կյանքում զգացվում է։

Երջանիկ երկիր, երջանիկ մարդիկ

 Ես գիտեմ, որ կան երջանիկ երկրներ, և որ Հայաստանը հիմա չգիտեմ, բայց մի քանի տարի առաջ միշտ վերջին հնգյակում էր լինում։ Չափորոշիչներից մեկը, որոնցով արվում էին նման հետազոտությունները, գթության ու փոխօգնության մակարդակն էր, որ Հայաստանում բավականին ցածր էր ըստ այդ հետազոտությունների։ Սակայն իմ տպավորությամբ Հայաստանում բավականին կարեկից մարդիկ են ապրում, եթե մի տեղ ընկնես ու ոտքդ կոտրես, հաստատ մի տասը հոգի կհավաքվի, կփորձեն օգնել։ Այնուամենայնիվ, դժվար է մարդկանց մասին ասել, թե երջանիկ են։ Հոգսաշատ են, հոգսերի բեռի տակ կքած։ Տարիներ առաջ մի վիպակ եմ գրել «Մեղրամիս» անունով, որը հույս ունեմ այս տարի  լույս կտեսնի։ Վիպակը իմ ու Համբարձում Համբարձումյանի այցի մասին է ավստրիական Գրաց քաղաք, ուր մեզ հրավիրեցին ապրելու և ընթերցում ունենալու։ Այն ժամանակ մտածեցի այս թեմայով, և հիմա պիտի վերաշարադրեմ այն, ինչ գրել եմ։ Ինձ հետաքրքրում էր, թե որն է պատճառը, որ մենք մեզ այնտեղ ավելի լավ էինք զգում՝ ունենալով ավելի վատ կենցաղային պայմաններ, քան Երևանում, և եկա այն եզրակացության, որ պատճառը մշակույթի մեջ է։  «Մարդ կա աշխարհն է շալակած տանում, մարդ կա` ելել է շալակն աշխարհի»` սա հայ ժողովրդի ամենասիրելի պոետներից մեկի` եթե ոչ ամենասիրելիի ամենաշատ մեջբերվող տողերից է: Բնականաբար, պոետի և ժողովրդի համակրանքն այն մարդու նկատմամբ է, որը աշխարհն է շալակած տանում: Թեթև ապրելն ընկալվում է իբրև ամոթալի մի բան:  Քրիստոնեական դավանանքը ժուժկալության, տառապանքի, նահատակության իդեալներով ձևավորել է այս մշակույթը։ Ինչ-որ առանձնահատկություններ, որ մեզ տարբերում են եվրոպացիներից, թելադրել է  հավանաբար առաքելական հավատը։ Կարելի է պարզապես համեմատել կաթոլիկ եկեղեցիների արտաքին ու ներքին հարդարանքի զեխությունը, ուղղափառ եկեղեցու ներքին հարդարանքի ճոխությունը ու մեր եկեղեցիների զուսպ, համեստ, մռայլ կերպարները։ Մենք ինքներս շատ ենք քննադատում մեր ցուցադրական վարքը, պարծենկոտությունը, բայց իրականում մենք բոլորովին պարծենկոտ չենք, ավելի շուտ՝ համեստ, զուսպ, ինչպես մեր եկեղեցիներն են։ Մեր մշակույթը շատ հոգևոր է, և հոգևորը զավթել է նաև մարմնի տարածքը։ Իսկ մենք արդեն խոսեցինք, որ երջանկությունը զգալի չափով մարմնական ապրում է։ Ինչ խոսք, դեր է խաղացել նաև դարեր շարունակ օտար նվաճողների լծի տակ գոյատեւելու հանգամանքը։ Մենք սովորել ենք տառապել, բայց չենք սովորել՝ ինչպես լինել երջանիկ։ Այս առումով շատ կարևոր էր հեղափոխությունը, որն իշխանության բերեց մեծ թվով երիտասարդների՝ գլամուրային, պարզունակ, զուրկ կյանքի փորձից, մինչ այդ որևէ բանի չհասած, թեթև, ուրախ, որոնց պարզապես ժպտաց բախտը, որոնք կարողացան օդի մեջ բռնել հաջողության բանալին։ Հեղափոխությունը մի քիչ գլամուր, փայլ ու թեթևություն մտցրեց մեր կյանքի մեջ: Հենց թեկուզ եթե հիշենք հեղափոխության այն կադրը՝ Աննան ու Նիկոլը վերևից թափվող փայլփլուն թղթիկների անձրևի տակ։ Ինչքան թեթևություն կա այդ նկարներում։ Հայկական ավանդական տառապանքի մեջ ամերիկյան երազանքի տարր մտավ՝ հավատ, որ յուրաքանչյուրս էլ մի օր կարող է արթնանալ իր երազանքի մեջ։ Եթե առաջ մեր կյանքը նման էր արտ-հաուզի, ապա հեփի-էնդով հոլիվուդյան ֆիլմի վերածվեց։

Ցավոք՝ համավարակը ընդհատեց այդ ֆիմը, և մենք հայտնվեցինք աղետ-ֆիլմի մեջ։ Հիմա ծանր է, հետո ավելի ծանր է լինելու, բայց ես հանգիստ եմ՝ մեր ժողովուրդը դարերով ձևավորված իմունային պատասխան ունի կյանքի դժվարություններին, մեր մշակույթը մեզ լավ է սովորեցրել գոյատևել, և այս ֆիլմն էլ մի օր կավարտվի։

 

Զրույցը պատրաստեց Մարինա Բաղդագյուլյանը    

Լույս է տեսել «Հայկական ժամանակ» օրաթերթում 02/05/2020-ին

Ծիկ գրքի արձագանքներից

 Գրական թերթ 2000, 21/22

Գրական թերթ, 2000, 23/24

 Գրական թերթ 2000, 11/12

Գարուն 2000 

«Ծիկ» գրքի արձագանքներից

 

Գարուն 2001/4

 

Herbert Maurer/ LITERATUR IN DER KÄLTE/Die armenischen Autoren Arpi Voskanian und Hambartsoum Hambartsoumian

2009 

LITERATUR IN DER KÄLTE

Die armenischen Autoren Arpi Voskanian und Hambartsoum Hambartsoumian

Yerevan im Spätherbst. Die Hauptstadt Armeniens liegt zwar auf 1200 Meter eine kaukasischen Hochebene im Schatten des Ararat, doch der Frost ist noch nicht eingezogen. Frostig ist vielmehr das politische Klima im Land. Davon bekommen zwar die BMW- und Porsche-Fahrer im Zentrum nichts mit (kaum eine Stadt der ehemaligen Sowjetunion kann eine derartige Dichte solcher Karossen vorweisen), sehr wohl aber die Kulturschaffenden, die Schauspieler und Schriftsteller. Auch im späten goldenen Herbst des Landes bleibt es kalt. Arpi Voskanian und Hambartsoum Hambartsoumian, sie gehören zur jüngsten Generation der armenischen Literatur, versuchen einen Paarlauf im Frost, mit Engagement und ohne Sentimentalität. Sie, Jahrgang 1978, hat schon als Teenager bei Lesungen Aufsehen erregt, er, geboren 1984, ist als Journalist und Autor an der vordersten Front derer, die sich in der armenischen Öffentlichkeit kein Blatt vor den Mund nehmen. „Als Schriftsteller kann man kaum leben, doch sie trachten einem nach dem Leben“, sagt er schlicht und ohne Pathos. Die Demokratie im Land ist nämlich relativ, vieles von dem, was von Touristikern und ihren Verwandten, den Politikern, als Kulturnation verkauft wird, ist Camouflage. Pressefreiheit ist nur bedingt vorhanden, seit dem 1. März 2008, dem letzten großen Aufbegehren der Zivilgesellschaft gegen ein korruptes politisches System mit 10 Toten und hunderten Verletzten nach den problematischen Parlamentswahlen ist immer noch ein Dutzend Intellektueller in Haft. Dass Arpi und Hambartsoum nicht dazu gehören, ist Zufall, vielleicht wäre auch der Aufschrei in den letzten unabhängigen Zeitungen zu groß gewesen. Ich habe die beiden vor beinahe zwei Jahren kennen gelernt, bei der Vorbereitung der ersten Anthologie neuer armenischer Literatur in deutscher Sprache. Lojze Wieser und Kulturkontakt Austria waren mutig genug, dieses Unternehmen zu unterstützen, und es hat sich gelohnt. Die beiden – Arpi und Hambartsoum - gehören zu einer kleinen Gruppe unbeugsamer Autoren, Nachdenker und Aufreger, die sich mit dem zunehmenden Analphabetismus nicht abfinden wollen. Eine Entwicklung, die ja auch vor Österreich nicht halt macht, in einer prekären Gesellschaft wie der armenischen aber viel schlimmere Folgen zeitigt. Vor fast zwei Jahrzehnten, während meiner zahllosen Taxifahrten in Yerevan (damals war die Armut vielleicht noch bitterer als heute), waren Gespräche über Literatur selbstverständlich, und wenn der Taxifahrer noch so einfach gestrickt war. Heute werden nicht einmal mehr Zeitungen gelesen. Junge Autoren brauchen einen langen Atem, um dennoch weiter zu tun. Denn auch die Verlagslandschaft ist für unsere Verhältnisse ein Desaster. Die wenigen Verlage, die es noch gibt, drucken nur noch nach Vorleistung der Autoren, die Bücher verkauft man sich dann selbst, bestenfalls in Kommission, sonst auf der Straße oder unter der Hand. „In Zeiten der zunehmenden Sprachlosigkeit müssen wir den Menschen jedoch ihre Sprache bewahren, müssen im Namen der Schweigenden sprechen“, meint Hambartsoumian. „Alle Generationen vor uns haben das Lesen und die Literatur geliebt. Wir machen weiter, um im Kopf frei zu sein und frei zu bleiben“, ergänzt Arpi Voskanian. Da werden Erinnerungen wach an Truffauts „Fahrenheit 451“ und die Menschen am Ende der Bahngleise im Herbstwald – doch im armenischen Spätherbst ist es noch merklich kälter.

Herbert Maurer

2009

محل دیدار، ساحل اقیانوس آرام

Թարգմանեց Անահիտ Այվազին 

محل دیدار، ساحل اقیانوس آرام

اکنون که بدترین افکارمان تجسم یافته و به

شکل سربازان دشمن در دشت‌های وطنمان میدوند

اکنون که خاک دیگر مقاوم نیست و نه آسمان سبک

اکنون که رشته باریک زندگیمان هر آن امکان دارد بگسلد

میخواهم قول بدهی که وقتی بمیریم

مرا پیدا خواهی کرد ...

ما همچون دو تبهکار سارق بانک

روحمان آکنده از گناه ، گناه،گناه

آیا از این برزخ بیرون خواهیم آمد

آیا از مال دزدیده ، عشق،لذت خواهیم برد...

بیا منتظر هم بمانیم ،گوییم، در ساحل اقیانوس،

بگذار آرام باشد

چه نام زیبایی و چه پر معنا ...

قول بده که منتظر خواهی شد ،

هر قدر هم دیر کنم

پاهایمان روی ماسه ها چه زیبا خواهند دوید

تا بدن‌هایمان را که دیگر پیر نخواهند شد، به هم پیوند دهند...

قول بده که هرگز به هم بیگانه نخواهیم شد،

که از یکدیگر خسته نخواهیم شد و

جاودانه دوست خواهیم داشت

قول خوشبختی‌های ساده و معمولی بده...

بگو که همه چیز اینچنین خفت بار، پایان نخواهد یافت

با این دنیای دروغ و نفرت

جنگ و خون

بیماری و رنج

جایی که قربانی هستیم ، در بهترین حالت ،شهید.

بگو.

The Lord’s Prayer

We were orphaned. We were wet, huddled, hungry, and barefoot. We were blind, scared and torn…

We squeezed each other’s hands with sweaty palms. With sweaty palms we covered our red eyes. The rain flew into our nostrils. Our hands and our feet fell off. We writhed and looked for them with red eyes. 

Come, be our sister in the desolate night. Come, be our mother. Open your body cavities and take in our insatiable, inexhaustible, eternal yearning. 

Come, see the horses trample us. Come, see the demons defecate on us. Come, see, the dog is sleeping… Give a breath… 

Remember us, come and finish with this inferior world. 

THE WORD

I plucked the word from the fissures of language, brought it over and planted it in my garden, watered it, weeded it out, made it porous, until the word sprouted, blossomed and filled my garden with its fragrance. People came, were thrilled, got a whiff of it, breathed on it, played “loves me, loves me not,” plucked the petals, wiped their noses, shined their shoes, and left. Bent down, banged around, bloodsoaked and near-death, I plucked the word from my garden, put it under the glass, and hooked up the IV to it. People came, tried to smell it, were unable to, wanted to touch but couldn’t. And the word stayed a long time under the glass, captivating the hearts of people with its dead-like beauty. Dried from the longing for love and life, pale, I took out the fragile word from under the glass, anointed it with fragrant oils, polished the nails, combed the hair, put a short skirt and fish-net stockings on her, and placed her on Baghramian Boulevard. 

SOWJETUNION – SO SCHÖN !

 

Ich fuhr vom Sommerurlaub nach Hause zurück, erholt und müde von der Erholung. Der Autobus war gelb, alt,
ein quietschendes Etwas, ein alte Kiste, wie sie in den Dörfern noch unterwegs waren. Auch an den Gesichtern, den Kleidern und dem Gepäck der Menschen konnte man erkennen, dass der Autobus aus den Dörfern war, nicht zuletzt auch wegen der Hühner, Truthähne, Schweine und Schafe, die da und dort Lärm machten und zappelten. Sitzplatz gab es keinen, doch die Leute stiegen immer noch ein, richteten sich’s auf den Kartoffelsäcken ein und schoben volle Eierkartons, mit Milch und Joghurt gefüllte Cola-Flaschen, Säcke mit Käse, aus denen die Salzlake tropfte, unter die Beine der Sitzenden. Über dem Führerhaus prangte noch irgendwie das Hinweisschild „Der Fahrer passt auf“, das im Laufe der Jahre ziemlich vergilbt war und an ein Relikt aus dem Mittelalter erinnerte. Der Fahrer machte seinerseits keine Anstalten „aufzupassen“, der Willkür einen Riegel vor zu schieben. Mittlerweile gab es nicht einmal mehr einen Stehplatz und die Leute drängten immer noch in den Bus, stiegen einander auf die Füße, schoben und stießen. Erst als der Autobus schon völlig überladen war und sich niemand mehr bewegen konnte, beugte sich der Fahrer aus seinem Verschlag, schaute zurück und schrie: „Vorwärts, vorwärts“. Weil es aber keinen Platz mehr gab, um vorwärts zu gehen und die Leute vor der Tür sich einfach nicht mehr hineinquetschen konnten, fand der Fahrer zu seinem sowjetischen Ordnungssinn zurück und herrschte die übereinander und durcheinander Sitzenden und Stehenden an, sie möchten sich doch „platzieren“. Einige versuchten noch, durch die Fenster hinein zu klettern, weil an der Tür keine Hoffnung mehr war, aber das gelang nur wenigen, offenbar denen, die da schon geübt waren.

Rigidus

 Հյուրերին ընդունում եմ ծայրահեղ անբարյացկամ՝

դուռը նրանց առջեւ չբացելու կամ դեմքին շրխկացնելու

ի կատար չածված որոշմամբ,

հետո երկար պահում եմ նրանց տարբեր առաջարկներով ու

զրույցներով, կառչում եմ, չեմ թողնում, որ գնան,

օրեր շարունակ ինձ չի հաջողվում դուրս գալ տնից,

ապա օրեր շարունակ չի հաջողվում տուն գալ դրսից,

արթնանում եմ անմարդկային տառապանքով

եւ երկար շուռումուռ եմ գալիս անկողնում՝ չկարողանալով քնել,

լողանալու համար հոգեբանական ճնշում եմ գործադրում վրաս,

իսկ հետո չեմ կարողանում համոզել ինձ դուրս գալ ջրի տակից,

որձկում եմ եւ ստիպում ինձ սնունդ ընդունել,

ապա չեմ կարողանում դադարեցնել ծամելն ու կլլելը,

մինչեւ չի սպառվում սառնարանի պարունակությունը,

եւ սովի սուր զգացումը՝ փոխվում

անվերջ փսխելու ցանկության։

2004

ՀԵՂԱՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆ

Մոտեցող հեղափոխության ձայնը

Սկզբում, երբ ամեն ինչ լուռ էր,

մի ձայն կար գիշերվա մեջ՝

տագնապալի, ներսը տակնուվրա անող,

որ չէր թողնում քնել։

Ասես շատ հեռվում՝ պողոտայի ամենածայրին

մարդիկ ջարդում էին մեքենաներ,

ոստիկանները ջարդում էին մարդկանց,

ու փշրվող մետաղի, փշրվող ոսկորների ձայնին

խառնվում էին աղաղակներ՝

երբեմն հաղթական, երբեմն կաղկանձ։

Հետո թվում էր՝ մոտակա ծառերի

սոսափյունն է ընդամենը,

կամ էլ ինչ-որ թռչուն է տարաշխարհիկ,

կամ կլանչում է հեռվում վիրավոր մի մեքենա։

Եվ հանկարծ լսվում էր պարզ,

որ արյան գետ է հոսում փողոցով՝

պղտոր, վարար, փրփրած...

Իսկ երբեմն էլ թվում էր, թե այնտեղ՝ հեռվում,

համբուրվում են երկու հոգի,

որ իրավունք չունեն սիրելու իրար,

ու տարածվում է աշխարհի վրա

խուլ բաբախյունը նրանց սրտերի,

որ ասես լիներ մոտեցող գնացքի ձայն։

ԵՐԿՐՈՐԴ ԳԱԼՈՒՍՏԸ

     Մթնում էր։ Կեղտագույն փոշի էր թափվում երկնքից։ Թափվում էր սև, լայն թիկնոցիս վրա։ Հետո հասկացա, որ դա թիկնոց չէր, այլ մազերս էին։ Երբ փոշին սկսեց սևանալ, ես հասկացա նաև, որ դա ամենասովորական առաջին ձյունն էր, որն արդեն սկսել էր դադարել։
     Ծառուղին, որով քայլում էի, նույնպես սև էր։ Այստեղ-այնտեղ վառարաններ կային դրված, և դրանց շուրջը հավաքված էին սև սքեմներով մարդիկ։ Ոմանք տաքանում էին, ոմանք շտապում էին ինչ-որ տեղ։ Նրանց սքեմների վրա կեղտագույն խաչեր էին դաջված։ Իսկ սքեմների տակ էլի սքեմներ կային։ Նրանք այլայլված նայում էին ինձ։ Չհասկացա, թե ինչու։
     Ծառուղին, թվում էր, վերջ չունի։ Ճանապարհին նորանոր սքեմավորներ էին հանդիպում։ Նրանցից շատերի դեմքերը ծանոթ էին, բայց չէի կարողանում հիշել, թե որտեղից։ Բոլորը նայում էին ինձ ապակե աչքերում թաքցրած ատելությամբ։ Հենց ուզում էի բարևել, նրանք իրենց ապակե հայացքները հառում էին երկինք։
     Դիմացից եկող սքեմավորին իր սքեմը շատ էր սազում։ Դեմքը վերջապես հիշեցի։ Դասընկերս էր։ Մի ժամանակ նա հաճախում էր հոգեգալստականների հավաքներին և ինձ հայհոյում էր կտակարանով։ Չնայած այդ ամենին՝ ցանկություն ունեցա հետը զրուցելու և մոտեցա։ Նա չռված աչքերով նայեց ինձ ու, այն է՝ ուզում էի բարևել, գոռաց ապակե ձայնով.
     – Դարձի եկ, մեղավոր կին, ծածկիր վավաշոտ կրծքերդ և ապաշխարիր։ Մոտ է Հիսուսի գալուստը…

Հանդիպումներ «Ջազզվե»-ում։ Անգլերենը

Հիսունհինգ տարեկան էր Աշոտը, երբ հերթական անգամ գրանցվեց անգլերենի դասերի։  Ինչքան հիշում էր իրեն, միշտ կամ մասնավոր դասերի էր հաճախում, կամ խմբակային, սակայն երբեք չէր հաջողում լեզվի յուրացումը հասցնել հաղթական ավարտի։ Պատճառներից մեկը, իսկ գուցե գլխավոր պատճառն այն էր, որ անգլերենը առօրյա կյանքում պետք չէր գալիս Աշոտին, նա չուներ իր ստացած գիտելիքները օգտագործելու հնարավորություն, դրանք արագ մոռացվում էին, և Աշոտն ամեն անգամ ստիպված էր լինում սկսել նորից։ Ու թեպետ անգլերենը նրան գործնականում պետք չէր, նա չէր հրաժարվում անգլերեն սովորելու մտադրությունից. անգլերենի իմացությունը թվում էր նրան ժամանակակից աշխարհի մասը լինելու, իրեն ոչ միայն ծերացած ու անպետք չզգալու, այլ ընդհանրապես ողջ զգալու անհրաժեշտ պայման։ Սակայն գոյատևման, կամ այլ կերպ ասած՝ ողջ մնալու համար գործադրվող առօրյա ջանքերը երկրորդական էին դարձնում այնպիսի հոգսը, ինչպիսին է ինքնիրեն ողջ զգալու անհրաժետությունը։  Եվ միայն այն ժամանակ, երբ գոյատևումն ապահովելու բեռը տանելի էր դառնում, և կարողանում էր իր վաստակից ինչ-որ բան փախցնել կնոջից ու երեխաներից, Աշոտը ձեռնամուխ էր լինում անգլերենի պարապմունքները վերսկսելուն։

Հանդիպումներ «Ջազզվե»-ում։ Նրա սիրտն ազատ էր

Հակառակ ընդունված կարծրատիպի, թե գեղեցիկ կանայք լինում են անխելք, իսկ խելացի կանայք՝ տգեղ, և գեղեցկությունը խելքի հետ համատեղելի չէ՝ Աննան գեղեցիկ էր ու խելացի միաժամանակ։ Նրա գեղեցկությունն այնքան անթաքույց էր, որ ապացուցման կարիք բոլորովին չուներ, իսկ խելքը հավաստում էին գիտական աստիճանն ու համալսարանում ամբիոնի վարիչի պաշտոնը, գիտական աշխատություններն ու հոդվածները, ինչպես նաև հասարակական ակտիվ գործունեությունը։ Սակայն խելքի ամենակարևոր վկայականը, ինչպես կարծում էր ինքը, իր ստեղծած ընտանիքն էր՝ երկրի լավագույն փաստաբաններից համարվող ամուսինն ու շնորհալի երեխաները։

Մասնագիտական ճակատում տարած հաղթանակները չէին շփոթեցրել ու շեղել Աննային իրական երջանկության ուղուց, մանուկ հասակում նրան բարեհաջող ներնչել էին, որ կնոջ համար աշխարհում ամենակարևորը ընտանիք ունենալն է։ Իր կազմած ընտանիքը չխուսափեց, իհարկե,  հայկական ընտանիքներին պատուհասող խնդիրների ստանդարտ փաթեթից՝ լարվածություն սկեսուրի ու տալերի հետ, ամուսնու հայրական ընտանիքից անջատ ապրելու անհաջող փորձեր, նյութական դժվարություններ և այլն։ Երբեմն թվում էր՝ նախկին սիրուց ոչինչ չի մնացել, համատեղ կյանքը դառնում էր անիմաստ ու անտանելի, սակայն Աննան հեռու էր վանում բաժանվելու միտքը, ստիպում իրեն համակերպվել ու համբերել։ Նա համբերատարորեն հաղթահարեց բոլոր դժվարությունները՝ վստահ, որ մի օր այդ ամենը մնալու է անցյալում, և իրենց ընտանիքին խանգարող ոչինչ ու ոչ ոք չի լինելու։