ՉԴԱՐՁՆԵԼ ԳՐԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆԸ ՄԱՆՐԱԴՐԱՄ

 Վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը Հայաստանում գրական վերածնունդ է սկսել։ Մի շաբաթում երկու գրական միջոցառում, որոնց գլխավոր հերոսը․․․ ինքն է։ Նախ՝ նրա «Երկրի հակառակ կողմը» գրքի քննարկումը «Լոֆթ»-ում։ Միջոցառումը հեռարձակում է «Ազատություն» ռադիոկայանը, դիտում են հազարավոր մարդիկ։ Վարչապետի թիկնապահները պիտի պաշտպանեն նրան քաջ գրականագետներից, որոնք փորձելու են պարզել՝ գրականությո՞ւն է արդյոք վարչապետի վեպը, թե՞ ոչ։ Չնայած հանդուգն հարցադրմանը, արյունահեղություն տեղի չի ունենում։ Ֆեյսբուքը ցնծության մեջ է՝ մենք ունենք աննախադեպ իրավիճակ՝ վարչապետ, որ ոչ միայն հաջողել է հեղափոխություն անել, այլեւ գրող է, նույնիսկ՝ գրականագետ եւ ոչ միայն խոնարհաբար լսում է իր տեքստի մասին քննադատական ելույթներ ունեցողներին ու տեղում չի գնդակահարում նրանց, այլեւ ինքն է իր տեքստի մասին վերլուծություն անում՝ դույզն-ինչ չզիջելով, տեղ-տեղ էլ գերազանցելով իր կողքին նստած գրականագետներին։

Գիրքը հրատարակած «Անտարես»-ի տնօրեն Արմեն Մարտիրոսյանը դեմ է, որ պետությունը հովանավորի կամ փող տա գրողին, անգամ՝ մրցանակի տեսքով։ Նա կարծում է՝ այդպիսով գրողը կաշառվում է ու կորցնում իշխանությանը քննադատելու իր ազատությունը։ Սակայն նա դեմ չէ կազմակերպել այսպիսի միջոցառում։ Հո փող չի՞ ուզում վարչապետից, հակառակը՝ ցույց է տալիս, որ երկրում կան մարդիկ, որոնք կարող են դատել վարչապետին, եւ կարելի է ասել՝ մի բան էլ ինքն է օգտագործում նրան՝ գովազդելու համար նրա գիրքը, որ համատեղության կարգով նաեւ իր ապրանքն է։ Վարչապետն էլ դեմ չէ օգտագործվելուն, ինքն էլ փոխադարձաբար օգտագործում է հրատարակչի ռեսուրսը՝ գրողներին ու գրականագետներին՝ իր քաղաքական վարկանիշը բարձր պահելու համար։ Դեմ չեն նաեւ գրողներն ու գրականագետները․ միջոցառումը դիտելու է վարչապետի երկրպագուների բազմահազարանոց բանակը, եւ բացառիկ հնարավորություն է՝ հայտնի դառնալու չընթերցողների լայն շրջանակին։ Փոխշահավետ համագործակցություն է, որից բոլոր կողմերը դուրս են գալիս շահած։ Սակայն այս պատմությունն ունի մի տուժող՝ գրականությունը, որ դառնում է միջոց այլ նպատակների հասնելու ճանապարհին, ընդամենը մանրադրամ։ Այս մասին չի խոսվում, բայց այս բանը զգում են բոլոր հավաքվածները՝ թե՛ բանախոսները, թե՛ վարչապետը։ Նրանց մարմնի լեզուն է մատնում դա։

Գրական ստեղծագործության քննարկումը՝ լինի դատափետում, գովաբանում, թե պարզապես խոսելու առիթ, այդ ստեղծագործության կարեւորում է նշանակում։ «Ազատության» ուղիղ եթերով մենք տեսնում ենք մի խումբ գրողների ու գրականագետների, որոնք զբաղված են վարչապետի վեպը կարեւորելով։ «Երկրի հակառակ կողմը» տպվել է «Հայկական ժամանակ»-ում, 10 տարի առաջ, եւ գրական շրջանակներում ուշադրության չի արժանացել (չհաշված քաղաքական գրականության «Գրողուցավ» կայքը, որ վեպի մի քանի հատված արտատպել էր Փաշինյանի կայքից)։ Այսինքն, եթե Փաշինյանը չհաղթեր քաղաքականության մեջ, այս քննարկումը չէր կայանա, նա չէր լսի գրականագետների ու գրողների փայլուն վերլուծություններն իր գրածի վերաբերյալ, ինչպես չեն լսում այն գրողները, որոնց չի հաջողվել հեղափոխություն առաջնորդել՝ հաղթական ավարտով։ Գրականությունը ընդամենը ավարն է, որ տաղավարում հավաքված գրողներն ու գրականագետները մատուցում են հաղթողին՝ տալով նրան մուտքի արտոնությունդեպի «բարձրգրականություն» ու կացության իրավունք՝ քաղաքացիության խոստումով։

Սա ամենեւին չի նշանակում, թե քննարկվող ստեղծագործությունը չունի արժանիքներ, միգուցե նույնիսկ շատ հայտնի գրողների շատ ստեղծագործություններից լավն է։ Խնդիրն այն է, որ գրականությունը սիմվոլիկ իշխանության ձեւ է, եւ հնարավոր չէ իշխանության այս ձեւը զուգակցել իրական քաղաքական իշխանության հետ։ Գրականակենտրոն մշակույթներում, ինչպիսին հայկականն է, գրականությունը գերակա է իշխանության այլ ձեւերի նկատմամբ, եւ գրողը, այդպիսով, բարձրագույն ատյանն է։ Երբ Նիկոլ Փաշինյանը հանդես է գալիս որպես գրող, կամ երբ նրան փորձում են ներկայացնել որպես գրող (միգուցե իր կամքին հակառակ), տպավորություն է ստեղծվում, թե նա փորձում է գրավել իշխանության բոլոր հնարավոր ձեւերը։

«Լոֆթ»-ում գրական մկրտությունը ստանալուց երկու օր հետո՝ Հովհաննես Թումանյանի 150-ամյակին, Նիկոլ Փաշինյանն ազդեցիկ ելույթ է ունենում՝ ձեռքի հետ խեղաթյուրելով Թումանյանի կենսագրությունը եւ դարձնելով նրան «success story»-ի՝ հաջողության պատմության հերոս։ Նա դա անում է քաջալերելու համար մարդկանց, որ աշխատեն ու հաղթահարեն աղքատությունը։ Ելույթը հիշեցնում է Փարիզում Շառլ Ազնավուրի թաղմանը ունեցած ելույթը, եւ ինչպես այն, այդպես էլ այս դեպքում խոսքն ավելի շատ իր, քան Ազնավուրի կամ Թումանյանի մասին է։ Զարմանալի է, որ շատերին եւ նույնիսկ որոշ գրողների անընդունելի չի թվում գրողի հիշատակի հետ այդպես վարվելը, նրան ընթացիկ գաղափարախոսության համար ծառայեցնելն ու մանրադրամ դարձնելը՝ անգամ կյանքի փաստերն աղավաղելով, թեպետ բոլորն էլ գիտեն ու համաձայնում են, որ Թումանյանն աղքատ չի եղել եւ չի հաղթահարել աղքատությունը, ավելին՝ դա չէր կարող անել գրողի աշխատանքով։

Սակայն ամենագլխավոր խեղաթյուրումը նույնիսկ դա չէ, այլ այն, որ գրողի կյանքի պատմությունը չի կարող լինել հաջողության պատմություն։ Գրողների գրականությունը հաղթական քայլում է աշխարհով, որովհետեւ նրանք կյանքում ունեցել են պարտվելու քաջություն։ Գրականությունն ապաստանն ու սփոփանքն է բոլոր այն մարդկանց, որոնք չեն կարողանում հաղթել հաջողության մրցավազքում։ Գրականությունն ու արվեստը ապրելու հնարավորություն են տալիս նրանց, ում սպառողական հասարակությունն ու հաջողության մրցավազքը սպանել են։ Դրանք ստեղծում են տարածքներ, որտեղ արժեքը նյութական բարիքը, առողջությունն ու հաղթանակները չեն։ Թումանյանի գրականությունն ապրում է ոչ այն պատճառով, որ Թումանյանը հաջողության է հասել, այլ որովհետեւ նա նյութական բարիք ստեղծող աշխատանքից գերադասել է գործը՝ այն, ինչ անմահ է, եւ ոչ այն, ինչը պիտի կերակրեր իր մահկանացու մարմինը։ Փաշինյանը Թումանյանի անունից դիմում է ժողովրդին եւ ասում՝ վեր կաց ու քայլիր։ Նա օգտագործում է Աստվածաշնչից վերցրած կաղապարը, որում Հիսուսին փոխարինում է ինքը, Աստծուն՝ Թումանյանը, իսկ մահացած Ղազարոսին՝ ժողովուրդը։

Կրոնական մոտիվների ալյուզիաները հանրային գիտակցությունը մանիպուլացնելու հզոր զենք են, հասկանալի է, բայց որքան ավելի ազնիվ կլիներ, եթե վարչապետը հանգիստ թողներ Թումանյանին ու Աստվածաշունչը եւ պարզապես ասեր՝ ես ձեզ դիմում եմ իմ անունից, որովհետեւ ես ունեմ դրա իրավունքը, ես բոլոր առումներով հաջողակ մարդ եմ, ես եղել եմ գերազանցիկ ուսանող, համարձակ լրագրող, ստեղծել ու խմբագրել եմ Հայաստանի ամենամեծ տպաքանակն ու ամենաբարձր հեղինակությունն ունեցած օրաթերթը, ես ունեմ հոյակապ ընտանիք, ես կատարել եմ այն, ինչ շատերիդ անհնար էր թվում՝ հեղափոխություն եմ արել, ես եմ նա՝ իշխանության բանալին օդում բռնած մարդը, եւ ես ձեզ ասում եմ՝ դուք էլ կարող եք լինել ինձ նման, վեր կացեք, քայլեք եւ պոկեք ձեզ հասանելիք հաջողությունն այս կյանքից, կերտեք այն, ինչպես որ դա արեցի ես։ Անհասկանալի է Հիսուսի եւ Թումանյանի հետ համեմատվելու այս համեստությունը եւ կրոնական ու գրական մոտիվներ օգտագործելու անհրաժեշտությունը, ի վերջո՝ Հայաստանում չկա ավելի վառ «հաջողության պատմության» հերոս, քան վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանն է։ 

Հեղինակ՝ գրող, բանաստեղծ

Արփի ՈՍԿԱՆՅԱՆ

ՎԵՐ ԿԱՑԵՔ ՈՒ ԱՇԽԱՏԵՔ

«Վեր կացեք եւ քայլեք»,- հորդորում է վարչապետը ժողովրդին։ «Քայլել» բառն արդեն ուղիղ իմաստը չունի, ինչպես մեկ տարի առաջ՝ թավշյա հեղափոխության օրերին, երբ յուրաքանչյուրից պահանջվում էր ընդամենը քայլել՝ բառի բուն իմաստով։ Մեկ տարի անց քայլելն արդեն նոր իմաստ է ձեռք բերել՝ աշխատել։ Վարչապետն անգամ աշխատանքի գործակալության գործառույթ է կատարում՝ հուշելով, թե որտեղ ինչ թափուր աշխատատեղ կա, ինչ մասնագիտությունների պահանջարկ կա շուկայում եւ այլն։ Նրանց, որ համաձայն չեն շահագործվել ստրկական պայմաններով, վարչապետը հորդորում է սեփական նախաձեռնություններով հանդես գալ։ Ի՞նչն է խանգարում, չէ՞ որ մոնոպոլիան, օլիգարխիան, կոռուպցիան արդեն անցյալում են։ Վարչապետը, իհարկե, չի զգուշացնում, որ ինչ-որ բիզնես սկսել նշանակում է պետության հետ հարաբերության մեջ մտնել, ընկել բյուրոկրատական քաշքշուկի մեջ, խճճվել անասելի մեծ քանակությամբ ավելորդ թղթաբանության մեջ։ Ի՞նչ եք կարծում, վարչապետի հորդորով սեփական գործը սկսած մարդը քանի՞ քայլից կհասկանա, որ պետք էր հետեւել վարչապետի մյուս, ոչ պակաս հայտնի՝ «հանգիստ նստի տեղդ» հորդորին։ 

 Օրինակ, ես պետության հետ առնչվելիս պատկերացնում եմ, որ մարդ չեմ, այլ համակարգչային խաղի հերոս՝ ասենք, Մարիոն, որը վերջին լեւլին հասնելու համար ստիպված է վազվզել մեկ աջ, մեկ ձախ, թռչկոտել ինչ-որ կաբինետների կողքով, ինչ- որ դիմումներ գրել, ինչ-որ քաղվածքներ, տեղեկանքներ ու երաշխավորագրեր վերցնել, գտնել արարածների, որ կհավաստեն դրանց տակ դրված ստորագրություններն իրենց ստորագրությամբ, ապա՝ ուրիշ արարածների, որ կվավերացնեն սրանց ստորագրությունները կապույտ կնիքով, տանել-բերել փաստաթղթեր՝ բնօրինակով ու պատճենահանված, նաեւ լուսապատճենը՝ էլեկտրոնային փոստով, այդ ամենը՝ նաեւ էլեկտրոնային կրիչով, անձնագիր ու սոցիալական քարտ, գրանցման, բնակության ու էլեկտրոնային հասցեներ, տան եւ բջջային հեռախոսահամարներ, ստացականը չկորցնել, գտնել այն աշխատակցին, որ պիտի ստորագրի անցաթուղթը, որը աշխատավարձ է ստանում այդ անցաթուղթը ստորագրելու համար, այլապես ոստիկանը քեզ չի վերադարձնի անձնագիրդ, իսկ ո՞վ ես դու առանց անձնագրի, ոչ ոք չի հավատա, որ դու Մարիոն ես․․․

 

Այս ամենը շատ նման է կպչուն վիճակների նեւրոզին բնորոշ գործողություններին։ Բյուրոկրատիան նեւրոզ է։ Ամեն ինչի մեջ իմաստներ փնտրող մեր ուղեղը, բյուրոկրատական քաշքշուկի մեջ ընկնելով, ի վերջո բավականին տրամաբանական հարցադրում է անում․ «Կարո՞ղ ա կաշառք են ուզում սրանք»։ Մեզ իսկույն հավաստիացնում են, որ հեղափոխությունից հետո կաշառքն իսպառ վերացված է։ Բայց մենք հասկանում ենք, որ դա ժամանակավոր է, եւ կարճ ժամանակ անց կաշառակերությունը դարձյալ ծաղկելու է, որովհետեւ կաշառքը այդ բյուրոկրատական, նեւրոտիկ ծեսերը չեղարկող հրաշագործ հնարքն է, քաշքշուկի մեջ խեղդվող մարդու փրկօղակը՝ այն միակ դեղամիջոցը, որ ունակ է բյուրոկրատին սթափեցնել, ընդհատել նրա զառանցանքը։

Հասկանալի է, որ չի կարող լինել պետություն՝ բոլորովին առանց բյուրոկրատիայի, բայց համակարգի նվազ կամ առավել բյուրոկրատական լինելը կարող է կախված լինել երկրում ժողովրդավարության վիճակից։ Պետության նպատակը մեզ միայն կառավարելը չէ, այլեւ ճնշելը, հնազանդեցնելը, որոշ դեպքերում՝ նվաստացնելը։ Ավտորիտար համակարգերում հսկող եւ պատժող գործառույթներն առավել վառ են արտահայտված։ Ինչ-որ առումով ներկայիս բյուրոկրատիան նախկին ռեժիմի ատավիզմն է։ Այն արժեքային հակասության մեջ է «լայվ մտնող» ու փողոցում մարդկանց հետ սելֆիներ անող վարչապետի կերպարի հետ՝ սովորական մարդու, մեզնից մեկի, որ նույնիսկ լվացքի մեքենայի վարկը դեռ չի փակել։

Նախարարությունների օպտիմալացման գործընթացը մի քայլ էր նախկին ռեժիմից ժառանգություն մնացած բյուրոկրատական ապարատի հետ ինչ-որ կերպ վարվելու, եւ շատ խորհրդանշական էր, որ գործընթացը մեկնարկեց հենց մշակույթի նախարարությունից․ մշակույթի գործիչների ու բյուրոկրատների միջեւ թշնամանքը համարյա դասակարգային է։ Բայց, վերաձեւակերպելով վարչապետի խոսքը, կարելի է նույն պնդումն անել բոլոր նախարարությունների մասին․ ի՞նչ կփոխվի, եթե կես տարի չգործի, ասենք, գյուղատնտեսության նախարարությունը։ Կամ՝ արդարդատության նախարարությունը, էն մեկը, էն մյուսը։ Եկեք փորձենք, կարող է պարզվել, որ ոչինչ էլ չի փոխվի, եթե հարյուրավոր աշխատակիցներ ունեցող այդ հաստատությունների թողնենք տասը հոգանոց վարչություններ։ Պետական կառավարման ապարատի ներկայացուցիչները որեւէ նյութական կամ հոգեւոր բարիք չեն ստեղծում, որեւէ արտադրանք չեն տալիս, բացի տոննաներով մակուլատուրայից, իհարկե։ Դա վերաբերում է ինչպես անհամար ու անիմաստ ՊՈԱԿ-ների «փորձագետներին», որ շարունակում են ստեղծվել պետության միջոցներով, այնպես էլ նախարարներին, պատգամավորներին, վարչապետին ու նախագահին։

Ի դեպ, մեկ շնչին հասնող պատգամավորների թվով Հայաստանն առաջատարներից է եվրոպական երկրների շարքում։ Այդ մարդիկ միջին աշխատավարձը տասն անգամ գերազանցող աշխատավարձ են ստանում մեր կյանքի տարբեր ոլորտները կազմակերպելու համար։ Ինչո՞ւ չենք պահանջում, որ դա անեն ավելի արդյունավետ՝ կրճատելով պետական ապարատը, բյուրոկրատական քաշքշուկն ու ճառերը։ Ինչո՞ւ չենք ասում՝ դադարեք մեզ ծույլ ու անբան անվանել ու նվաստացնել, վեր կացեք ու․․․աշխատեք, քանի թողնում ենք։

Հեղինակ՝ գրող, բանաստեղծ Արփի ՈՍԿԱՆՅԱՆ

«Մշակութային Հրապարակ» ամսաթերթ

ԴԱՍԱՊԱՏՐԱՍՏՄԱՆ ՊԱՏԱՆԴՆԵՐԸ ԿԱՄ՝ ԲԱՑ ՆԱՄԱԿ ԱՐԱՅԻԿ ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆԻՆ

Հարգելի պարոն նախարար 

Նախ ուզում եմ շնորհակալություն հայտնել տարրական դասարանների աշակերտների դասագրքերը ըստ կիսամյակների կիսելու եւ նրանց ծնողների բեռը թեթեւացնելու համար։ Ծնողների՝ որովհետեւ պայուսակները շարունակում ենք ﬔնք տանել, նույնիսկ թեթեւացած քաշով դրանք ծանր են երեխաների համար։ Չնայած բարձր եմ գնահատում այս ﬔծ փոփոխությունը, որ իրականացրիք ընդաﬔնը ﬔկ տարում, հանրակրթության կուտակված հարցերը բնավ չեն պակասել։ 

ՍԻՐԵ՞Լ, ԹԵ՞ ՉՍԻՐԵԼ՝ ԱՅՍ Է ԽՆԴԻՐԸ

2018-ի փետրվար-մարտ ամիսներին, երբ Սերժ Սարգսյանը հայտարարեց, որ իր տված խոսքի գերին չէ, եւ պարզ էր, որ Հայաստանին ադրբեջանացում է սպասվում, որոշեցի մի պատմվածաշար գրել, որում կնկարագրեի մեր սարսափելի ապագան։ Ամեն օր նստում էի գրելու, եւ ձեռքս չէր գնում․ Հայաստանի վրա թուղթուգիր անելու պես մի բան էր դա ինձ թվում։ Հայաստանի ադրբեջանացման վտանգը դարձավ հեղափոխության հռետորաբանության մեխը։

ԿԱԽԱՐԴԱԿԱՆ ԲԱՌԵՐ՝ ՕՋԱԽ, ԸՆՏԱՆԻՔ, ԺՈՂՈՎՈՒՐԴ

 Կառավարությունը պետբյուջեից 100 000 դոլարի կարգի դրամ է հատկացրել «Հայաստանն իմ օջախն է, ժողովուրդն իմ ընտանիքն է» եւ «վերափոխման ծրագրի» այլ կարգախոսներով Հայաստանն ու Արցախը պաստառապատելու համար։ Չես ուզում հավատալ, որ Նիկոլ Փաշինյանն իր ելույթից վերցրած այս վիճելի ու անհաջող ձեւակերպումն ուզում է բազմացնել հանրության միջոցներով, երբ այդ հանրության մոտ քառասուն տոկոսն աղքատության է մատնված։ Դա նույնն է, որ տասը հոգանոց ընտանիքում, որտեղ ապուրն ամեն օր միայն վեց հոգուն է հերիքում (եւ միշտ նույն վեց հոգուն), ընտանիքի հայրը որոշի փողը ծախսել ձեւավոր անձեռոցիկներ ու մոմեր ձեռք բերելու համար, որոնց վրա գրված է․ «Մենք ամուր ու համերաշխ ընտանիք ենք»։ «Ազատության» կազմակերպած բանավեճին վարչապետի խորհրդական Լեւոն Մազմանյանը հայտարարում է, որ այդ խոսքը Փաշինյանին վերագրելը միֆ է, եւ խոսքի հեղինակային իրավունքը ոչ թե նրանն է, այլ՝ թիմինը։ Եթե արեւմտյան հեղինակավոր համալսարանների դիպլոմներ ունեցող երիտասարդների հավաքական միտքը բավականացնում է այսպիսի կարգախոսներ երկնելուն, կարող ենք հաստատ պնդել, որ միֆը այդ հեղինակավոր համալսարանների տված կրթության բարձր որակն է։ «Իմ քայլը» դաշինքի պատգամավոր Ռուբեն Ռուբինյանն ասում է՝ կան բառեր, որ «բացասական բեռ» են կրում, մենք այդ բառերը պիտի ազատենք բեռից։ 

ԿԻՆՈՆ՝ ՔԱՂԱՔԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆ ԳՈՐԾԻՔ

«Ոսկե Ծիրանի» օրերին, հետևելով, թե ինչպես է կառավարությունը հոգատար թխսի պես իր թևի տակ առել փառատոնը, անհնար էր չհիշել Վլադիմիր Իլյիչի հայտնի խոսքը՝ «Բոլոր արվեստներից մեզ համար ամենակարևորը կինոն է»։ Սովետական նորաստեղծ պետությունը որպես սոցիալիստական պրոպագանդայի գործիք նախապատվությունը տվեց արվեստի այդ ճյուղին ոչ այն պատճառով, որ այն իր պես նոր էր, այլ որովհետև ճիշտ գնահատեց կինոյի՝ ժողովրդական լայն զանվածների վրա ազդելու կարողությունը։ Դա չփրկեց արվեստի մյուս ճյուղերն ու գրականությունը հետագա քաղաքականացումից, և շուտով արգելիքի տակ հայտնվեցին ոչ մայն այն ստեղծագործություններն ու դրանց հեղինակները, որոնք գաղափարական անհամաձայնություն ունեին իշխող գաղափարախոսության հետ կամ քննադատական դիրք էին գրավում դրա նկատմամբ, այլև նրանք, որ այս կամ այն կերպ չէին ծառայում այդ գաղափարախոսությանը։

Խորհրադյին Միության փլուզումից և գրաքննության վերացումից հետո արվեստը սկսեց ագահորեն հագեցնել ազատության՝ տասնամյակների ընթացքում կուտակված ծարավը, բայց կինոն հայտնվեց խիստ անշահեկան վիճակում։ Նորանկախ Հայաստանը չուներ կինոարտադրությանը համապատասխան բյուջե և գաղափարախոսություն, որն ունենար պրոպագանդման կարիք. սպեկուլյացիայի կիրքն իր մեջ ճնշած յուրաքանչյուր հայ սրտի մի անկյունում փայփայել էր ազատականության երազանքը՝ միջինից փոքր կամ միջինից խոշոր սեփական բիզնեսի տեսքով։

Մեկ, երկու, երեք, չորս...

Ուլրիխ Զայդլը իմ սիրած ռեժիսորներից է։ Սիրում եմ նրան կյանքի ճշմարտությունը առանց սվաղելու ներկայացնելու համար։ Չի խաբում, ազնիվ է, ասում է՝ առջեւում մեզ սպասվում է ծերություն, առողջության ու գրավչության կորուստ, խելապակասություն, անփարատելի մենակություն։ Մի երկու տարի առաջ Զայդլի «Դրախտն» ու Հանեկեի «Սերը» նույն «Ոսկե ծիրան»-ին ցուցադրվեցին։ Հանեկեն ուրիշ ծերություն էր ներկայացնում, հուզիչ էր, բայց չհամոզեց, Զայդլի ճշմարտությունն ավելի համոզիչ էր։ Իմ ծնողների ծերությանը նայելով՝ Զայդլի ծերությունն էի տեսնում, ոչ թե Հանեկեի, չնայած իմ ծնողների պատմությունը սյուժետիկ առումով Հանեկեի ֆիլմին էր ավելի մոտ։ Էսօր նայեցի Արման Երիցյանի վավերագրական «Մեկ, երկու, երեք, չորս»-ը։ Ճիշտ չի, իհարկե, իրար հետ համեմատելը վավերագրական ու խաղարկային ֆիլմերը։ Մի դեպքում հանդիսատեսը գիտի, որ հորինվածք է, մյուս դեպքում գիտի, որ ոչ մի պերսոնաժ հնարված չէ։ Բայց երեւի կարելի է համեմատել՝ հաշվի առնելով, որ Զայդլը հաջողակ վավերագրող էր եւ վավերագրական կինոյից է եկել խաղարկային։ Նաեւ չի սիրում աշխատել պրոֆեսիոնալ դերասանների հետ, կերպարները այսպես ասած կյանքից է վերցնում, խաղարկայինի մեջ վերստեղծում է վավերագրականը։ Արմանի դեպքում թերեւս հակառակն է, Արմանը իրականությունը նկարում է հորինվածքի նման, կյանքից ընտրում է այն կերպարները, որոնց մեջ գեղարվեստը շատ է։ Նայում ու մտածում ես՝ հնարավոր ե՞ն մեր իրականության մեջ այսպիսի վառ դեմքեր, այսպիսի գտած կադրեր եւ այլն։ Միեւնույն ժամանակ գիտես, որ դա վավերագրական կինո է, որտեղ հերոսները եթե խաղում էլ են, ապա խաղում են իրենք իրենց։ Այսօր Արման Երիցյանը համոզեց ինձ, որ կա այլ ծերություն Ուլրիխ Զայդլի «ճմարտացի» ծերությունից բացի, որ ծերության հետ ամեն լավ բան չի ավարտվում, նույնիսկ ինչ-որ լավ բաներ կարող են սկսվել։ Արմանի ֆիլմը նայելուց հետո ես հիշեցի, որ հայրս էլ էր իրեն հետաքրքիր զբաղմունքներ գտնում, մայրս էլ չասեմ, թե իր ու մեր կյանքը հետաքրքրացնելու ինչպիսի մասնագետ է։ Մի տեսակ փոխվեց իրականությունը։ Արմանն ասում է՝ այն, ինչ սպասվում է մեզ առջեւում, կարող է շատ սարսափելի չլինել։ Կարող է ամենեւին սարսափելի չլինել, եւ դա ճշմարտությունն է, չկա ոչ մի խաբեություն, մի վախեցեք ծերանալ, շարունակեք ապրել։
2017

https://vimeo.com/53414030?fbclid=IwAR0ArMX7AcVWlTk2klI4RNnPoQ0Ow2I2mD-xCU8VonasP1h6-AHTtHpogJo

Ակվարիում/գրախոսություն

Հայ կինոգործիչների և կինոսիրողների շրջանում տարածված կարծրատիպ կա, թե ռեժիսուրան կանացի մասնագիտություն չէ։ Կին ռեժիսորների նկարահանած հաջող ֆիլմերը, որ հայ հանդիսատեսին են հասնում ոչ այնքան մեծ քանակությամբ և ոչ շատ հաճախակի, կարծես թե ավելի են ամրապնդում այդ մտայնությունը, որովհետև դրանցում մեծ մասամբ առկա է յուրահատուկ՝ ոչ տղամարդկային, ընդգծված կանացի հայացք կյանքի հանդեպ, որ մատնում է ռեժիսորի սեռը և թույլ տալիս այդ ֆիլմերի հաջողվածությունը դասել բացառությունների շարքը, իսկ բացառությունները, գիտենք, հաստատում են օրինաչափությունը։ Բրիտանական կինոյի փառատոնի շրջանակներում ցուցադրված՝ Անդրեա Առնոլդի «Ակվարիում» ֆիլմը պիտի որ կոտրեր այդ կարծրատիպը։ Եվ ոչ միայն այն պատճառով, որ ֆիլմն արդեն հասցրել է հեղնակավոր մրցանակների մի ամբողջ փունջ հավաքել։ Ոչ թեմայի ընտրության, ոչ թեմայի մեկնաբանման, ոչ գեղագիտության առումով ֆիլմում չկա ռեժիսորի սեռի մասին որևէ հուշում։

Նկարներ

Նկարներ

Նկարներ

Arpi Voskanian/ Alltag beim Schreiben

Unerreichbar

Ich faltete die Lippen, gab sie in die Tasche,
Den Glanz der Augen ebenso,
Ließ meine Brüste schrumpfen,
Nahm meine Augen raus und schnitt die Zunge ab,
Damit man mich nicht reizt, und ich nicht reize,
damit ich euch nicht sehe, ihr mich vergesst,
mich nicht berührt mit öligem Mund,
nicht knetet mit schweißigen Händen,
nicht halbtote Blumen schenkt …
Jetzt fürchte ich mich nicht vor den Falten,
in der Liste unbezahlbarer Schätze bin ich nicht,
hab mich herausgenommen aus der Schauvitrine,
wo ich schwirrte, hoch und bunt
wie ein giftiger Schmetterling.

The Lord’s Prayer

We were orphaned. We were wet, huddled, hungry, and barefoot. We were blind, scared and torn…

We squeezed each other’s hands with sweaty palms. With sweaty palms we covered our red eyes. The rain flew into our nostrils. Our hands and our feet fell off. We writhed and looked for them with red eyes.

Come, be our sister in the desolate night. Come, be our mother. Open your body cavities and take in our insatiable, inexhaustible, eternal yearning.

Come, see the horses trample us. Come, see the demons defecate on us. Come, see, the dog is sleeping… Give a breath…

Remember us, come and finish with this inferior world.

We looked for him everywhere, though we knew exactly where he is. We knocked at doors and windows, wandered through churches, studios, concert halls, cafes, public conveniences…

Then we allegedly occasionally entered a grocery store and saw him on the third, fourth shelves, somewhere in the high… Somewhere highest…

We didn’t notice him at once, though… Yet you were hidden from us behind some colorful crap and there was gewgaw label stuck on you. But we recognized you at once. With your pure, incorrupt transparence you were different, high… Existent and non-existent…

We looked at you for a long-long time, charmed, struck dumb. Then we turned our holed pockets inside out and bought you.

Like a sister you scraped off demons’ defecations from our bodies, you washed us like a mother, patched up our wounds, pasted our fell-off feet and hands, gave light to our pupils, blew breath into our nostrils and filled our trampled cavities with eternal oblivion.

Our Father, who ar in bottle…

When we woke up he had ascended to heaven, leaving on the table his shaky glass body. And we were orphaned and torn again. Cold, alien, slippery rain flew into our nostrils. We crept under heavy ground and spat blood. We were covering our red eyes with sweaty palms. Our hands and our feet fell off and we, fallen away, looked for them.

Then we picked up last words to please, persuade, pay a compliment, profess love to and flatter the hideous shop girl. We exhausted all the known ways of vows, invented new ones, promised to pay off your buy-out in a week, in two days, tomorrow, in an hour. Then we killed him and saved you.

We saved you from this gewgaw, motley, cornball world. We saved you to love, kiss, caress, and shack up, and to get pregnant. We saved you to put you on our heads, knee before you, worship you and beg for salvation…

Be like a sister and a mother. Scrape the demon’s defecations from our collapsing bodies. Patch up our tormented wounds. Blow some breath into our decaying bodies. Fill our cold, alien, slippery cavities with eternal transparence…

Our Father, who art in bottle… Create me again.

2000

Translated by Eva Martirosyan

A MONSTROUS STORY

First I lay with the monster, because my Dad picked up a flower from his garden. It would never occur to me then that I might love him, let alone that he might be a charmed man. And before I managed to get into love properly, he, with his spine curved, skull big, brain unfolded, covered his private parts and ran away.

Second time I laid with the monster, because my heart demanded a kind act. He was so outcast, lonely and unloved, and I thought what the big deal is, I already have the experience of monster love. How would I know that…? It was a charmed raven, once we got into bed, it flapped wings and flew away.

Mi alma enferma dentro del cuerpo enfermo

Mi alma enferma dentro del cuerpo enfermo
vive de alquiler
de algún modo, así, a duras penas,
bajo la amenaza de ser expulsada
evitando los reclamos del dueño de casa
y esperando con impaciencia su visita,
mi alma enferma dentro del cuerpo enfermo
se porta como si fuera inquilina:
clava clavos en las paredes,
hace ruido, arma escándalos,
anda por las cortinas,
araña los muebles,
mi alma enferma
dentro del cuerpo enfermo,
recibe los aspectos y dimensiones justas
del alma mía,
yo soy generosa y tolerante:
no me resulta fácil encontrar mi lugar en el mundo
y la posición cómoda sobre el sofá,
algo en algún lugar me duele –
mi alma enferma dentro de mi cuerpo enfermo,
se encerró por horror a encontrar al propietario,
espera la visita inesperada –
soñando con ser echada de la casa en ruinas;
hace tiempo necesita una refacción general
agotada por sus propias garras;
cansado, arruinado cuerpo éste
quiero devolverlo a alguien, como, por ejemplo,
a la madre tierra.

Գարնանավերջի մտքեր

Սերը գեղեցկացնում է մարդուն,

ինչպես ֆիթնեսը՝ 90-60-90,
Սերը տափակացնում է մարդուն,
ծալում, դնում մարդկանց վրա,
մարդկանց տակ,
մարդկանց կողքին,
դարձնում իբր թե տարբեր,

իսկ իրականում՝ նման...

1915 մայիս

Արվեստը մեռավ, կեցցե մայիսի մեկը

    

ԽՍՀՄ-ի փլուզումից հետո Հայաստանում սկսվեցին ազատականացման ու դեմորատացման պրոցեսներ, որ քաղաքականության մեջ ու հասարակության կյանքում ցավոք այդպես լայնորեն չդրսևորվեցին, ինչպես մշակույթի ոլորտում։ Տասնյակ տարիների ընթացքում մշակված չափանիշները հակասության մեջ մտան նոր ժամանակների հետ. լավի ու վատի, կարելիի ու անթույլատերլիի մասին պատկերացումները բախվեցին ժողովրդի՝ սեփական ճաշակն ու ցանկությունները արտայհայտելու օրինական պահանջին։ Կողմնորոշիչների բացակայության արդյունքում ստեղծված խառնաշփոթի մեջ կայուն հիմքի փնտրտուքն ու թացը չորից տարբերելու ազնիվ մղումը տեղիք է տալիս մի դեպքում սնոբական կեցվածքի, մյուս դեպքում՝ սովետական տիպի դեմագոգիայի։ Այս հիմքի վրա էլ առանձնանում են «ցածր» ու «բարձր» մշակույթները, որոնց թաքուն թշնամանքը մեր օրերում չի առաջացել, այլ գալիս է, ինչպես ասում են, դարերի խորքից։ Սակայն ի՞նչ ենք հասկանում ցածր ու բարձր ասելով։

Anthologie de la poésie arménienne. Table des matières (Poème)

Extrait

2001.Arpi Voskanian
Née en 1978 à Stépanavan, Arpi Voskanian a étudié à l'Académie des Beaux-Arts d'Erévan.
Son recueil de textes intitulé " Tsik " (qu'on peut traduire par Coucou !) a paru à Erévan en 2001. (Les coupures sont de nous).

Avertissement : Le texte qui suit juxtapose les clichés célèbres issus de la littérature et des chansons arméniennes. Ils dessinent les contours psychologiques des Arméniens d'Arménie comme s'ils faisaient partie de leur substance même. Inutile de dire que l'auteur les tourne en dérision en établissant des couples antagonistes ou des continuités on ne peut plus suggestives ou grotesques. Il est vrai que tout ne peut parler également à un Arménien de la diaspora qui n'aurait pas baigné dans ce type de culture. C'est pourquoi, nous conseillons au lecteur de lire ces faux titres comme s'ils étaient les vers d'un seul et même poème.

Հումանիզմի ուղիներն այսօր / Humanist paths for today

Ֆրանսիայի մշակույթի նախարարությունը և Ֆրանսիական աշխարհիկ առաքելություն կազմակերպությունը հրատարակել են հումանիզմին նվիրված անթոլոգիա՝ «Հումանիզմի ուղիներն այսօր» վերտառությամբ։ Ֆրանսիական աշխարհիկ առաքելություն կազմակերպությունը՝ հիմնված 1905-ին, պետական կազմակերպություն չէ, սակայն ավելի, քան 100 տարվա գործունեության շնորհիվ ընկալվում է որպես պետության անբաժանելի մաս։ Կազմակերպութան առաքելությունն է ֆրանսերենի և ֆրանսիական մշակույթի տարածումը արտասահմանյան երկրներում։ Անթոլոգիան նույնպես ունի կրթական նշանակություն, այն առաջարկվում է որպես ձեռնարկ կրթական հաստատությունների համար ինչպես Ֆրանսիայի սահմաններից դուրս, այդպես էլ Ֆրանսիայում։ Կազմողների նպատակն է եղել գրական և փիլիսոփայական երկերի միջոցով պատկերել մերօրյա հումանիզմի խնդիրները, ցույց տալ հումանիզմի գաղափարի անցած ուղին վերջին հարյուր տարվա կտրվածքով։

ՄԱԶԵՐԻ ՀԵՂԱՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆ

Իմ թանկագին ընթերցող՝ միգուցե միակ ու մինուճար, որ կարդում ես հիմա այս տողերը, ես ուզում եմ պատմել քեզ իմ մազերի մասին՝ իմ փարթամ, խիտ, ծանր, հաստ, չափազանց երկար, արտառոց ու զարմանահրաշ մազերի մասին։ Եթե դու երբևէ չես տեսել մազերս, կարող ես ասածս ինքնասիրահարվածություն համարել, բայց եթե տեսել ես, գիտես, որ իմ մազերն ավելի շատ աշխարհինն էին ու քոնը, քան իմը։ Դա, իհարկե, ամենևին չի նշանակում, թե դու պիտի անպայման հիացած լինեիր դրանցով։ Հնարավոր է՝ մազերս քեզ նույնիսկ տգեղ թվացած լինեն կամ քեզ համակած լինի մկրատն առնելու և դրանք կտրելու ցանկությունը։ Մի բանն է հաստատ՝ եթե դու տեսել ես իմ մազերը, դրանք քո հիշողությունից ջնջել չի լինի։

Իմ մազերն արտառոց էին ու արտակարգ, և այս պնդման մեջ չկա մեծամտության կամ ինքնազմայլման տարր։ Այդպիսին են եղել այն առասպելական հերոսների մազերը, որ առյուծի երախ էին ճղում, տաճարներ քանդում ու միայնակ դուրս գալիս զինված զորքի դեմ։ Այսպիսին են եղել երբևէ ապրած և բարձրումեծ խարույկների մեջ մոխրացած վհուկների վարսերը։ Այսպիսին պիտի որ եղած լինեն խորթ մայրերի ձեռամբ ձեղնահարկում կողպված գեղեցկուհիների վարսերը, որ նրանք կախում էին պատուհանից, որպեսզի սիրածները դրանցով վեր մագլցեն։

Գիտեմ, դու հիմա կասկածանքով կկոցում ես աչքերդ ու մտածում, թե ոնց նրբանկատորեն հարցնես ինձ՝ հո լրջորեն չե՞մ կարծում, թե մազերի մեջ իսկապես գերբնական ուժ կա, և այդ հին առասպելների ու հեքիաթների մեջ՝ գեղեցիկ փոխաբերություններից զատ ինչ-որ ճշմարտություն։ Ոչ, իհարկե, չեմ կարծում։ Որովհետև համոզված եմ։

ՄԱՐՏԻ 2

Մեր տունը լիքը ճամպրուկ ու պայուսակ է, շարժվելու տեղ չկա։ Մենք գնում ենք։ Չգիտեմ՝ ուր ենք գնում՝ երկրի խորքը, թե երկրից դուրս, բայց հաստատ գիտեմ՝ արտագաղթում ենք։ Ավելի ճիշտ՝ քոչում ենք։ Որովհետև պարտվել ենք ու հոգնել, հինգ տարվա մեր պայքարը արդյունք չտվեց։ Մենք էլի կմնայինք ու արդարացի կլիներ, եթե մնայինք-տանջվեինք էն երկրում, որը չկարողացանք երկիր դարձնել, բայց մենք հիմա երեխա ունենք, մեզ վրա պատասխանատվություն է դրված, մենք պարտավոր ենք նրա համար ապահովել բարեկեցիկ ու բախտավոր կյանք։ Կամ գոնե պարտավոր ենք հեռացնել նրան այնտեղից, որտեղ նրան վտանգ է սպառնում։ Դրա համար էլ գնում ենք։ Հնարավոր է գյուղ՝ ապացուցելու, որ երկրագործությունն է ուղիղ ճանապարհը, հնարավոր է՝ արտերկիր։ Դեռ պարզ չի։

Երեկոյան միտինգ կա։ Հանրահավաք։ Գայթակղությունը մեծ է։ Կարելի էր արտագաղթելուց առաջ մի վերջին անգամ միտինգի մասնակցել, բայց այդ մասին խոսք անգամ լինել չի կարող։ Ես ու ամուսինս վճռել ենք, որ այլևս ոչ մի միտինգ։ Նախ՝ չի բացառվում, որ այդ միտինգին միայն ես ու ինքը լինենք, որովհետև մեր ընկերները վաղուց կամ արտագաղթել են, կամ ծախվել ու հիմա ծառայում են ռեժիմին։ Եվ երկրորդ՝ որ ի՞նչ։ Մեզ համար, իհարկե, հանրահավաքի մասնակցելը մեծագույն հաճույք է, բայց հանրահավաքը չի կարող ինքնանպատակ լինել։ Եվ բացի այդ, մեր երեխան հիվանդացել է, մենք պարտավոր ենք զբաղվել նրանով։ Մեզնից մեկնումեկը պիտի նստի նրա հետ, իսկ մյուսը իջնի դեղատուն՝ դեղ բերելու։ Ես ասում եմ՝ դու գնա, հետո մտքովս անցնում է, որ կարող է չդիմանա գայթակղությանը ու ձեռի հետ միտինգի գնա, երկու քայլ տեղ է, հենց շենքի հետևի այգում, ու ասում եմ՝ չէ, ես վազելով իջնեմ, գամ։ Ես դեմ չեմ, որ միտինգի գնա, եթե սիրտն ուզում է, թեկուզ ինձնից թաքուն, բայց երեխային դեղը շտապ է պետք, և ես խալաթը գցում եմ վրաս ու իջնում մեր շենքի տակ գտնվող դեղատունը։

Ապաքաղաքական բանաստեղծություններ

ԶԱՏԻԿ


Միասնության կոչերից հազար անգամ թանկ է
բաժանարար գիծը՝
իմ ու ձեր արանքում,

Գրկախառնության մեջ
ձեզ միաձուլվելուց՝
զատումը ձեզնից,
ձեզ սիրելուց՝
ձեզ ատելը,
զտվելը։

Մենք երբեք չենք քայլի միասին,
եթե անգամ դա ոչ թե զբոսանք,
այլ երթ է
հանուն արդարության,
ազատության
և հայրենքի։
Առավել ևս։